महिलालाई शिक्षामा प्रतिबन्ध लगाउने एक्लो देश अफगानिस्तान, २५ लाख महिला शिक्षाको अधिकारबाट बञ्चित

काठमाडौं– लैंगीक समानताका मुद्दा विश्वव्यापी बनिरहँदा सार्क राष्ट्रकै सदस्य देश अफगानस्तानमा भने लैंगीक विभेद उत्कर्शमा छ । अफगानिस्तानमा तालिबान सरकारले जानाजानी १४ लाख अफगानी महिलालाई शिक्षामा प्रतिबन्ध लगाएको संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक सङ्गठन (युनेस्को) ले जनाएको छ । अफगानिस्तान महिलाको माध्यमिक र उच्च शिक्षामा प्रतिबन्ध लगाउने विश्वको एक मात्र देश हो ।

सन् २०२१ मा सत्ता कब्जा गरेपछि तालिबानले आफ्नो शरिया वा इस्लामिक कानूनको उल्लङ्घन भएको भन्दै छैटौँ कक्षाभन्दा माथिका महिलाको शिक्षामा रोक लगाएको थियो । तालिवान सरकारले पुरुषको शिक्षामा रोक लगाएको छैन । दुईवर्ष अघिबाट महिला शिक्षामा प्रतिबन्ध लगाएको तालिवानले उनीहरुको शिक्षाका लागि कक्षाकोठा र क्याम्पसहरू पुनः खोल्ने कुनै सङ्केत देखाएको छैन ।

तालिबान सरकारले सत्ता कब्जा गरेदेखि कम्तिमा १४ लाख केटीहरूलाई जानाजानी माध्यमिक शिक्षाको पहुँचबाट वञ्चित गरेको युनेस्कोले बताएको छ । यो सङख्या सन् २०२३ को तथ्याङ्कभन्दा तीन लाखले बढी हो ।

“यदि हामीले प्रतिबन्ध लागू हुनुअघि नै शिक्षाको पहुँच नभएका महिलाहरूलाई जोड्ने हो भने अब देशमा लगभग २५ लाख महिला शिक्षाको अधिकारबाट वञ्चित छन् । यो तथ्याङ्कले ८० प्रतिशत विद्यालय जाने उमेरका युवतीहरूको प्रतिनिधित्व गर्दछ”, युनेस्कोले भनेको छ । तालिबान सरकारले यो टिप्पणीको कुनै जवाफ दिएको छैन ।

युनेस्कोका अधिकारीहरूले अफगानिस्तानमा शिक्षाको क्षेत्रमा दुई दशकको स्थिर प्रगति “लगभग समाप्त” भएको चेतावनी दिएका छन् । “सम्पूर्ण पुस्ताको भविष्य अहिले खतरामा छ”, अधिकारीहरूले भने ।

तालिवानले महिला तथा बालिकामाथि लगाएको प्रतिबन्धले बाल श्रम र बाल विवाहमा वृद्धि भएको राष्ट्रसङ्घले जनाएको छ । तालिबानले बुधबार बगराम एयर बेसमा आफ्नो शासनको तीन वर्ष मनाएको छ । दशकौँको द्वन्द्व र अस्थिरताले लाखौँ अफगानीलाई भोकमरीको सङ्घारमा धकेलेको छ र देशमा बेरोजगारी दर उच्च छ ।

यस्तो बेलामा देशको आधा हिस्सा ओगटेका महिलालाई शिक्षामा बञ्चित हुँदा लैङ्गिक असमानता बढेको छ । अफगानस्थानमा दक्ष महिला स्वास्थ्यकर्मी नहुँदा मातृ मृत्युदर पनि उच्च छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार सन् २०२० मा अफगानिस्तानमा हरेक दिन २४ जना महिलाको गर्भावस्था वा प्रसव सम्बन्धी कारणले मृत्यु भएको छ । यो संसारमा सबैभन्दा उच्च दर मध्ये एक हो।