नेपाल भूकम्पीय जोखिम क्षेत्रमा रहेको देश हो र यहाँ विभिन्न स्थानमा साना र ठूला भूकम्पका धक्काहरू महसुस भइरहेका छन्। पछिल्लो वर्ष जाजरकोटमा गएको ६ दशमलव ४ म्याग्निच्युडको भूकम्पले एक सय ५७ जनाको ज्यान लिएको थियो भने ठूलो संख्यामा घर र भौतिक संरचनामा क्षति पुर्याएको थियो। यसका अलावा, नेपालका विभिन्न पश्चिमी भागमा साना भूकम्पहरू पनि निरन्तर गइरहेका छन्।
नेपालका पहाडी क्षेत्रहरू विशेष गरी भूकम्पीय जोखिममा छन्, र यसका संकेतहरूले भविष्यमा ठूलो भूकम्पको सम्भावनालाई दर्शाउँछन्। भूकम्पहरूको निरन्तरता, जस्तै हालैको पुस ६ गते बाजुरामा ५ दशमलव २ म्याग्निच्युडको भूकम्प, र मुगुमा ४ दशमलव ४ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएकाले यो ठाउँहरूमा भूकम्पीय शक्ति सञ्चित हुँदै गएको संकेत हो।
नेपालको भूकम्पीय जोखिम
नेपालको भौगर्भिक संरचना दुई ठूला प्लेटहरूको टकराव क्षेत्र हो। दक्षिणतर्फ इन्डियन प्लेट र उत्तरतर्फ यरेशियन प्लेटको जुधाइ नै यहाँको मुख्य कारण हो। हिमालयको क्षेत्र, विशेष गरी पश्चिमी नेपाल, भूकम्पीय ग्यापको कारण भूकम्पको उच्च जोखिममा छ। उदाहरणका रूपमा, गोरखा भूकम्पको आसपासका क्षेत्रहरूमा पनि भूकम्पका साना झट्काहरू गइरहेका छन् जसले भविष्यमा ठूलो भूकम्पको संकेत गर्न सक्छ।
नेपालको पश्चिमी क्षेत्रमा विशेषगरी गोरखा देखि पश्चिमसम्मको क्षेत्र, जहाँ लामो समयदेखि ठूलो भूकम्पको घटना भएको छैन, भूकम्पीय शक्ति जम्मा भइसकेको हुन सक्छ। यस कारण, यस क्षेत्रमा ठूलो भूकम्पको सम्भावना छ।
साना भूकम्प र ठूलो भूकम्पको सम्भावना
साना भूकम्पहरूले भूगर्भमा सञ्चित रहेको शक्ति बाहिर निस्कन्छ र यस्तो प्रक्रिया भविष्यमा ठूलो भूकम्पको जोखिमलाई कम गर्दैन। यद्यपि, साना भूकम्पहरूको निरन्तरता कुनै एक ठाउँमा ठूलो भूकम्पको पूर्वसंकेत पनि हुन सक्छ, तर यसका बारेमा निश्चित भविष्यवाणी गर्न सकिँदैन। १८९० सालको भूकम्पको उदाहरणमा साना भूकम्पहरू पूर्वसंकेतका रूपमा देखिएका थिए, जबकि २०७२ सालको गोरखा भूकम्प र १९९० सालको भूकम्प पूर्वसंकेत बिना नै आएको थियो।
नेपालमा निरन्तर भूकम्पको घट्नाले यहाँको भूकम्पीय जोखिमलाई दर्शाउँछ। जहाँ शक्ति सञ्चित हुँदैछ, त्यहाँ साना भूकम्प आउने सम्भावना हुन्छ। यसका कारण, यी स्थानहरूमा भविष्यमा ठूलो भूकम्प जान सक्छ भन्ने सम्भावनालाई नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन।
भूकम्पबाट बच्ने उपायहरू र पूर्वतयारी
नेपालको भूकम्पीय जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै, केही महत्त्वपूर्ण पूर्वतयारी र योजनाहरू आवश्यक छन्:
- भूकम्पीय क्षतिको अध्ययन: भूकम्पको जोखिम र त्यसको प्रभावलाई मूल्याङ्कन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। यसका लागि भूकम्पीय अध्ययन र अनुसन्धान आवश्यक छ जसले भविष्यमा हुनसक्ने भूकम्पको क्षति र त्यसबाट बच्नका उपायहरू पत्ता लगाउन मद्दत पुर्याउँछ।
- भूकम्पीय सुरक्षित संरचनाहरूको निर्माण: भूकम्पीय जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै सुरक्षित भवन र संरचनाहरू निर्माण गर्नु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। यसका लागि सही प्रविधिको प्रयोग र आचारसंहिताको पालना गर्नु आवश्यक छ।
- निरन्तर चेतनामूलक कार्यक्रम: भूकम्पीय जोखिम र त्यसको प्रभावका बारेमा निरन्तर जनचेतना बढाउनका लागि कार्यक्रम र गोष्ठीहरूको आयोजना गर्नुपर्छ। यसले जनतालाई भूकम्पको बेलामा कसरी प्रतिक्रिया दिनुपर्ने र के गर्नु पर्ने हो भन्ने बारेमा बुझ्नमा मद्दत पुर्याउँछ।
- विपद् व्यवस्थापन संरचनाको सुदृढीकरण: नेपालका ७५३ पालिकामा विपद् व्यवस्थापन संरचनाहरू स्थापना गरिएका छन्। यी संरचनाहरूलाई भूकम्पको जोखिमलाई प्राथमिकतामा राखेर सुधार गर्नुपर्छ।
- भूकम्प मापनका उपकरणहरूको विकास: नेपालमा भूकम्प मापनका लागि ४२ वटा स्टेशनहरू छन्, तर यी स्टेशनहरूमा प्राविधिक सुधार र जनशक्ति वृद्धि गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको माध्यमबाट थप मापन उपकरणहरू र प्राविधिक सहयोग प्राप्त गर्न आवश्यक छ।
प्रतिक्रिया